Tuinieren

Da’s pas écht circulair: je poep op de composthoop

Katja

Op Voetspot.nl had ik een blog geplaatst over het verminderen van afval. Spontaan kreeg ik een mailtje van Anita Marskamp Wijnen uit Loon. “Heb je al eens gedacht aan minder afval door je riool spoelen? Je eigen lijfelijke afval?” Ze nodigde me uit om eens te komen kijken naar haar Organic Toilet.

Zelf heb ik al eens in houten hokjes op toiletten gezeten op een camping en bij een groene B&B, waar je na je boodschap een beetje zaagsel in het gat achter je moest strooien. Bij Anita staat een toiletpot in huis, die er op het eerste gezicht uitziet als elk ander normaal toilet.

‘Het’

“Het is meer het idee dat ‘het’ er ligt”, zegt Anita. “Ik besef dat dit een behoorlijke stap is voor veel mensen.”

Het werkt simpel. Er zit een gewone bril op, maar de pot is niet aangesloten op het riool. In plaats daarvan staat er een emmer. Daar leg je een krant onderin, dan zaagsel, van dat spul dat je ook in konijnenhokken gebruikt. Je doet je behoefte erop, strooit er zaagsel over. Anita: “Dat houdt de geur weg en het werkt als een biofilter. Als de emmer halfvol is doe je het deksel erop en zet je ‘m buiten. Een keer in de week ongeveer, afhankelijk van de grootte van je huishouden. De inhoud gaat in de composthoop die speciaal voor dit doel is opgezet.”

Biologische processen

“Die composthoop is een ander soort composthoop dan die voor groente-, fruit- en tuinafval”, laat Anita me buiten zien. “Het is een bak gemaakt van 4 pallets met daaromheen gaas, zodat er geen beesten bij kunnen. Je toiletinhoud gaat er samen met je gft-afval in. Je dekt het steeds af met voldoende stro.  Door allerlei biologische processen wordt je poep in twee jaar tijd omgezet in organische compost. Mooie humus voor de bodem.”

Bodem en water

Anita raakte geïnteresseerd op een bijeenkomst voor duurzaam leven en las het boek The Humanure Handbook van Joseph Jenkins. Dat zette haar aan het denken over de manier waarop onze hedendaagse toiletten werken.

“Ik vind het niet meer wenselijk onze behoefte het riool in te spoelen met welk water dan ook. Weet je dat we ongeveer 40 liter drinkwater dagelijks doorspoelen met ons huidige toiletsysteem? Terwijl we nog geen liter leidingwater opdrinken? Dus ik wil mijn eigen uitwerpselen in een toilet als dit composteren tot humus, een waardevolle voeding voor de bodem. Bodems hebben tegenwoordig een chronisch tekort aan organisch materiaal. Het wordt veel te weinig toegevoegd ofwel teruggegeven aan (landbouw)bodem. Een bodem heeft méér nodig dan alleen meststoffen. Het bodemleven moet ook leven, en dat floreert in een humusrijke omgeving. Bovendien houdt zo’n bodem ook veel beter water vast.”

Nieuwe grondstof!

Anita vervolgt: “Er is duidelijk een gedragsverandering nodig. Laten we niet langer spreken van afval, maar van nieuwe grondstoffen. Mensen zien het vaak als vies, maar het is heel netjes en hygiënisch hoor. En ik maak natuurlijk ook gewoon mijn toilet schoon. Maar niet met chloor of andere chemische schoonmaakmiddelen.”

De compost gaat op de bodem van de moestuin. En daar groeit weer voedsel. “Helemaal circulair”, zegt Anita tevreden. “En veilig. Zo werkt de kringloop van ons voedsel al eeuwen.”

Praktisch en haalbaar

En er zit ook nog een praktische kant aan. dit soort toiletten: ze zijn overal plaatsbaar zonder riolering. Dus ook voor ontwikkelingslanden een uitkomst. Of op festivals.

Anita verkoopt ‘no tech organic toilets’. Voor 175 euro heb je er al een. En Anita biedt ook advies op humanure-composteergebied. “Ik heb geen bedrijf, maar een missie. Iedereen kan vandaag met zo’n composttoilet beginnen.”

Mijn conclusie

Nou, ik ben best overtuigd, maar thuis zien ze zichzelf nog niet zo zitten en composteren… Dat is dus even wachten tot de tijd rijp is. Ik denk dat het composttoilet sowieso een uitkomst is voor tiny houses, duurzame woningen, vakantiewoningen en plekken waar je moeilijker een toilet aanlegt (zoals een zolderkamer). En op plekken waar voorlichting wordt gegeven over duurzaam wonen en leven zoals het Duurzaamheidscentrum Assen. Je zult het her en der vaker moeten tegenkomen als toiletbezoeker, om zo langzaam te wennen aan deze betere optie.

composttoilet

“Oja: mannen moeten erop zitten en dus even hun ego opzij zetten”, zegt Anita.

De hele zomer eten uit eigen moestuin

Ageda

Toen ik begin dit jaar mijn groentetuin begon, had ik geen flauw idee wat de eventuele opbrengst zou kunnen zijn. Zonder enig plan ging ik aan de slag. Dat ik er de hele zomer, en nu nog, van zou kunnen eten, had ik niet gedacht. En wat over is, verkoop ik voor een klein prijsje aan de weg. Ook daar vind ik gretig aftrek. Dit vraagt om een herhaling. En dan misschien nog wel iets groter.

De moestuin eind mei

Wortels, bietjes, uien, knoflook, spinazie, komkommer, augurk, andijvie, sla, snijbonen, sperziebonen, rode kool, boerenkool, prei, knolselderij, tomaten, peper, paprika, spruiten en courgette… veel courgette. Het een deed het beter dan het ander, mede, of dankzij de droogte. De knoflook bleef een beetje klein, de tomaten hielden het snel voor gezien en de schoot snel door. Rupsen aten in het voorjaar de fruitbomen kaal, vogels deden zich te goed aan de bessen en afgelopen week aten andere rupsen weer de spruiten op. Maar er was ook veel goed nieuws: De bietjes waren groot en zoet, de wortels oogst ik nog steeds, net als de courgettes. De bonen gaven me nog een tweede ronde, net als de komkommers. Ik blijf me elke dag weer verbazen over de veerkracht van de tuin.

De moestuin half juli

Heel veel vragen

Niets zo heerlijk dan elke dag met de handen in de grond. Dat heb ik deze zomer ondervonden. Maar het was ook een zomer van leren, leren, leren. Hoe ga ik om met de droogte en de hitte? Hoe vaak moet ik water geven? En wat is het nut van mulchen? Welke groente zet ik waar? Wat is het verschil tussen combinatieteelt en wisselteelt? En welke past het best bij mij? Welke bloemen zet ik erbij? Hoe weer ik hinderlijke luizen, rupsen, katten en mollen uit mijn groentetuin? Maar vooral: wat wil de natuur mij eigenlijk vertellen? En hoe moet ik daar dan op reageren?
En dan was er nog een leerproces bij de kippen die ons elke dag een eitje bezorgen. Bella werd broeds en er kwamen kuikens. Wat eten ze, en laat ik ze in het hok bij de rest? Waar zit het gevaar, nu plotseling het tweede kuiken is verdwenen? En wat doe ik met de haan die elke dag agressiever werd?

Leren van de praktijk

Het antwoord op al deze vragen (er zijn er nog veel meer), zou een boekwerk kunnen worden. Gelukkig staat het al beschreven in veel boeken en is online van alles te vinden. Leren betekent voor mij niet dat ik uren met mijn neus in de boeken zit. Elk probleem dat zich voordoet zoek ik ter plekke op. Zo leer ik ook het best. En dat moet ook, want volgend jaar wil ik de tuin verder uitbreiden. En dan hoop ik dat ik meer mensen in de buurt (Assen, Marsdijk) kan bedienen met mijn eigen groente en fruit. Geteeld met water, zon en veel liefde.

Tijd om stil te zitten is er niet. De uien en knoflook kunnen al de grond in voor volgend jaar. De bedden moeten worden opgeschoond en groenbemesters gezaaid. En een plan moet er komen. Dan kan ik het hele jaar door nog meer genieten van mijn tuin.

 

 

BewarenBewaren

5 expert-tips voor goede bloemen in je tuin

Katja

Terwijl veel planten ondanks de droogte lekker bloeien, oogst ik ook van veel bloemen al zaad van eenjarigen. Komende winter zaai ik die op de vensterbank weer voor, om straks veel kleur en fleur in de tuin te krijgen, insecten te trekken en om van te eten. Wat heeft het dit jaar goed gedaan en wat zijn de tips van de expert voor volgend jaar? En welke zaadjes kun je vanaf nu gaan bewaren voor volgend jaar?

Eenjarigen voorzaaien geeft een heleboel voorpret. Als het echte groei- en bloeiseizoen buiten nog moet beginnen, kun je binnen al zaadjes in de aarde stoppen en verzorgen.

Ik kies voor eenjarige planten die direct veel bloemen geven. Ik zet ze op kale plekken in de border. Graag heb ik bloemen die eetbaar zijn, die insecten aantrekken én die mooi staan in een vaas.

Welke eenjarige bloemen deden het dit jaar goed op mijn vensterbank en vervolgens in de tuin?

  • Afrikaantjes (houden verschillend ongedierte weg)
  • Goudsbloem (de bloemblaadjes kun je over de salade sprenkelen en drogen voor thee)
  • Korenbloem (snijbloem)
  • Oost-Indische Kers (eetbare bloem, de bladeren worden graag gegeten door rupsen van het koolwitje, dus soms moet je die opofferen, de plant groeit daarna gewoon weer aan!)
  • Muskuskaasjeskruid (eetbare bloem)
  • Zinnia’s (snijbloem)
  • Zonnebloemen (nectar en pollen voor insecten, pitten voor vogels)

Zaden oogsten

De zaden van muskuskaasjeskruid, goudsbloem, Oost-Indische kers en zonnebloem kun je nu (augustus) oogsten. Binnenkort volgen afrikaantjes en zinnia’s. Stop daarvan de gehele uitgebloeide bloem in een papieren koffiefilter. Laat drogen. De zaadjes schud je er na verloop van tijd uit.

Duurzaam kweken

Bloem en Oogst Wapserveen

Een expert op het gebied van fleurige bloemen voor in de tuin is Eline Houtkamp van Bloem en Oogst in Wapserveen. Op haar akker teelt ze duurzame snijbloemen. Ze levert aan bruiloften, evenementen, restaurants en stelt op vrijdagmiddag en zaterdagochtend haar tuin open voor als je een mooi bosje wilt plukken.

Vieren, versieren, troosten

Ze teelt bloemen ‘om te vieren, versieren of te troosten’. Maar ook om te laten zien dat bloemteelt niet vervuilend hoeft te zijn. Eline: “Bloemrijke akkerranden verdwijnen door intensivering van landbouw, waardoor voedsel voor bestuivende insecten schaarser wordt. En dan bevatten planten vaak ook nog schadelijke resten van gewasbeschermende middelen. Ook de sierteelt is vervuilend met verwarmde kassen en grootschalige bloembolakkers. Hoe mooi zou het zijn als we juist met bloemen zorgen voor de natuur? Dat probeer ik met Bloem en Oogst, door bij te dragen aan biodiversiteit, gezonde voeding voor bestuivende insecten en een goed bodemleven.” Zaad –en plantgoed koopt Eline zoveel mogelijk biologisch en lokaal of kweekt ze in haar onverwarmde kas. “Zo blijft de ecologische voetafdruk zo klein mogelijk en werkt ik aan een gesloten kringloop.”

Tips van de expert

Aan Eline vraag ik welke tips zij heeft voor iedereen die ook bloemen in de tuin wilt zetten en wil bijdragen aan een grotere biodiversiteit, maar ook om zelf van te genieten.

“Een van de allerleukste dingen is het opkweken van zaadjes. Daar begin ik in januari al mee. Je stopt in feite en beetje hoop in de aarde. Het is mooi om daarvoor te zorgen. En je maakt tijdens dat kweken van alles mee: frustratie, iets wat niet opkomt of wat heel lang op zich laat wachten. Maar ook vreugde als iets opkomt. De natuur weet constant te verrassen. Ik heb wel eens een bepaalde plant zes keer geprobeerd en ze de zaadjes kwamen maar niet op, maar ineens, na een regenbui, waren de kiemplantjes er. Je wordt uiteindelijk altijd wel beloond. En dan is het zo mooi om al die kleuren, vormen en geuren te zien en ruiken. Elk zaadje blijkt een cadeautje.

Bloemen prikkelen je emotie en je verbeelding. Ik had mijn akker dit jaar heel netjes op bloemsoort ingedeeld, maar komend jaar ga ik er meer een spektakel van maken, een palet. De tuin als schildersdoek.”

Tip 1: durf flink te knippen

Knip een bloem zover mogelijk af tot de eerste bloemknoppen of het eerste bladpaar aan de steel. Door dit te doen, blijft een plant veel langer doorbloeien en vertakt hij ook beter.

Let op: dit geldt niet voor ‘enkelstelige planten’ die niet vertakken, zoals gladiolen, alliums en tulpen – vaak groeiend uit een bol.

Tip 2: de bodem

“Zorg met liefde voor de bodem. Dat is tenslotte waar het zaadje ontkiemt. Een gezonde bodem herbergt genoeg vocht in droge periodes en voert het voldoende af in natte periodes. Door jaarlijks af te wisselen met gewassen en groenbemesting (planten die voeding geven aan de bodem, zoals klaver en phacelia, KS), blijven er genoeg voedingsstoffen beschikbaar in de bodem. En waar nodig, kun je organische bemesting, zoals biologische paardenmest en paddenstoelencompost gebruiken.”

Tip 3: verzamel zaad, maar laat ook staan

“Verzamel aan het eind van het seizoen weer zaad voor volgend jaar. Maar laat ook wat plantresten staan om in de winter naar te kijken, zoals kardoen, kaardebol, venkel en zaaddozen van papaver.”

Tip 4: probeer deze planten eens

“Zet ook eens herfstasters in de tuin: mooie felle bloemen die tot in december kunnen bloeien. En denk eens aan siergrassen, die staan mooi in een boeket. Ook een leuke: de bloemen van dille. Verder: de kogelamaranth. Ik had er nooit zoveel mee, maar hoorde er andere telers en bloemisten over roepen. Dus heb ik ‘m toch geprobeerd. Nu ben ik er helemaal weg van! Hij doet het goed en past overal bij. Een blijver in mijn tuin.”

Tip 5: maak een ‘doorlopend boeket’

“Je kunt in huis een vaas of meerdere vaasjes neerzetten waar je gedurende het seizoen voortdurend verwelkte bloemen uithaalt en daar verse ervoor terugzet. Dan blijf je een interessant boeket houden. En laat mooi verdroogde bloemen er juist tussen staan. Dat geeft charme. Ververs wel het water regelmatig.”

Meer info over bloemen en biodiversiteit

Op mijn eigen website kun je meer blogs lezen over bloemen en planten die goed zijn voor de biodiversiteit:

Plukken bij Eline

Bloem en Oogst is gedurende het bloemseizoen open op vrijdagmiddag van 14-17 uur en zaterdag van 9-12 uur

TIP: op zaterdagochtend is ook de naastgelegen bakker De Bakstee met eigen houtoven open.

 

 

 

 

Met rommeligheid meer leven in je tuin

Katja

Landschapsbeheer Drenthe heeft een project dat boerderij-eigenaren informeert over meer biodiversiteit op hun erf. Ik sprak met projectleider Kathelijn de Maeijer om te horen of er ook tips zijn die iedereen in zijn tuin kan toepassen. Wat blijkt? Hou het lekker rommelig.

In 2011 startte het project ‘natuurviendelijke erven’ als gevolg van een steenuilenproject in Zuid-West Drenthe. Daarbij kwam ook het anders inrichten van boerenerven ter sprake. “De steenuil en de boerenzwaluw zijn boegbeelden van natuurvriendelijk beheer en als je die op je erf hebt, dan geeft dat een goede uitwerking op andere soorten”, vertelt Kathelijn De Maeijer, bioloog en vogeldeskundige bij Landschapsbeheer Drenthe in Assen.

Veel belangstelling

Er bleek toen veel behoefte aan kennis over je erf natuurlijk inrichten, Drenthe-breed, merkte Kathelijn. “Bij het eerste project deden we een oproep en zaten we in no-time vol. Inmiddels zijn er 35 erven die meedoen. Toen we het project herhaalden dit jaar, hadden we weer meer belangstelling dan capaciteit. We zitten dus weer vol!”

Iedere deelnemer krijgt bezoek van een expert en vervolgens een adviesrapport. Daar staat een lijst van aanpassingen die je kunt doen om je erf natuurlijker in te richten. Er is een subsidiebedrag beschikbaar per erf voor de aanschaf van nestkasten, zaadmengsels en plantgoed. Van de erfbewoners zelf wordt verwacht dat ze het planten, zaaien en ophangen van de kasten regelen.

Mindswitch

Het gaat er namelijk om dat je het natuurvriendelijk maken van je grond ook écht zelf wilt aanpakken, en er dus ook aanpassingen voor wilt doen, als die nodig zijn om een verschil te maken. “Het is een mindswitch”, zegt Kathelijn.

Wat zijn de adviezen die Kathelijn en haar collega’s geven aan de deelnemers, die iedereen in zjn eigen tuin ook kan toepassen, om meer biodiversiteit te krijgen?

Dat is eigenlijk te vatten onder één noemer: maak het rommeliger!

Rommelig tuinieren is het advies: 7 tips

Om meer leven in je tuin te krijgen, mag je minder netjes tuinieren. Zo maak je betere schuil- en broedplaatsen voor allerlei dieren en creëer je verbindingsgroutes.

1. Je gazon hoeft niet strak gemaaid, je mag het gras een meter van de heg hoog laten.

2. Laat in een hoekje gewoon eens wat (on)kruiden en brandnetels staan, het zijn waardplanten voor vlinders en andere insecten.

2. Laat dat stapeltje stenen of dakpannen in die hoek maar liggen. Kijk maar eens wat daar voor beestjes onder komen, binnen no time

3. Plant fruitbomen niet in rijen, maar wat gevarieerder over een terrein.

4. Laat gevallen fruit liggen voor muizen en vlinders.

5. Laat oud hout en grote takken liggen.

6. Doe je snoeihout niet weg, maar maak een takkenril van. Op internet staan allerlei instructies over hoe je dat kunt doen, zo ziet het eruit:

Takkenril.

7. Varieer. Het is belangrijk dat je ‘rommelig’ linkt aan ‘variatie’, want daar draait het eigenlijk om. Zet dus niet allemaal dezelfde panten neer.

Tips gezocht!

Heb je zelf een tip of inspirerend voorbeeld van rommelig en dus natuurlijk tuinieren? Ik vul dit lijstje graag aan, dus laat het me weten via de Facebook-pagina van Voetspot. Ook op mijn eigen site verzamel ik tips over natuurlijk tuinieren.